نگاهی به لزوم ایجاد زیرساختهای پژوهش درکشور

گام اول در پژوهش انگیزه مطالعاتی دانشجویان است

مهرداد  رسولی

برای رسیدن به نقطه آرمانی در گام اول پژوهش میزان مطالعه دانشجویان باید بیش از آماری باشد که امروز شاهد آن هستیم.چرا که به هر صورت اگر قرار است دانشجویان امروز، پژوهشگران فردا باشند می بایست از پشتوانه علمی قوی، بهره بگیرند که این پشتوانه علمی جز با مطالعه وپژوهش محقق نخواهد شد.

چند سالی می شود که بحث پژوهش در اولویت بحثهای بسیاری از گردهمایی ها وجلسات نهادهای مختلف وآکادمیک قرار گرفته است. بحثی که با توجه به نیاز کشور به تولید علم بومی و به کار گیری آن درعرصه کاربردی اهمیت بیشتری یافته است.

دراین میان موضوعی که همیشه به آن توجه شده و در بحث پژوهش در تمام کشورهای دنیا حائز اهمیت است، نیرو وپتانسیل بالقوه هر کشور برای انجام پژوهش و به ثمر رسیدن آن می باشد.

در عرف آکادمیک مهمترین نیرو برای امر پژوهش، دانشجویان و تحصیل کردگان و اساتید مراکزآموزشی محسوب می شوند. در این میان با توجه به این مسئله و نگاهی به آمار کمی و کیفی وضعیت تعداد دانشجویان و اساتید و آموزش عالی کشور متوجه خواهیم شد که ایران از پتانسیل بالقوه فراوانی برای این امر برخوردار است.

اما نکته مهم اینجاست که چگونه باید از این نیرو استفاده کرد و آن را به بالفعل مبدل ساخت. یعنی در واقع چه ظرفیتهایی را باید برای تحقق این مسئله به وجود آورد تا این توان بالقوه بالفعل شود ونتیجه آن در مسائل مختلف کشور به وضوح مشخص گردد.

برای بررسی این موضوع باید به آمار نشریه های علمی کشور هم توجهاتی داشت. برطبق آمارتعداد مجلات علمی داخل کشور مصّوب وزارتخانه های علوم تحقیقات و فن آوری و بهداشت و آموزش پزشکی, تا نیمه اول سال138۵ , تعداد 168 مجله بوده است. از این تعداد 116 مجله (70% ) علمی _ پژوهشی و 54 مجله (30% ) علمی _ ترویجی است. از 116 مجله علمی _ پژوهشی ,36 مجله (30%) تخصصی رشته‌ایی می‌باشند.4 مجله از مجلات علمی _ پژوهشی کشور در لیست ISI قرار دارد.

به واقع مجلات علمی-پژوهش که بازتاب دهنده تولید تئوریک علمی هستند درگام اول ایجاد فضای پژوهش قرار دارند و بدون تردید با افزایش کمی وکیفی آنها می توان چشم انداز روشنی را در عرصه پژوهش مشاهده کرد. همچنین باید اشاره داشت که همین مجلات و فصلنامه ها هستند که به رشد جایگاه علمی کشور و افزایش تولیدات کشور در عرصه جهانی کمک شایانی می کنند.

از سوی دیگر در باب تولیدات علمی براساس آخرین آمار، تولیدات ایران ۱۱هزار و۶۵۰ عنوان مقاله بوده است که این موضوع نشان از رشد چشمگیر اما ناکافی دارد. در همین زمینه جعفر مهراد رئیس مركز منطقه‌ای اطلاع رسانی علوم و فناوری،چندی پیش به این نکته اشاره کرد که ایران توانسته است جایگاه 21 جهان را بین كشورهای تولید كننده علم حفظ كند.

این آمار ها وگفته ها درحالی صورت پذیرفته که از چند سال پیش در حوزه های مختلف به ویژه در حوزه علوم انسانی تولید علم بومی وتالیف کتابهای آموزشی در اولویت کار پژوهشی قرار گرفت ،هر چند که به نظر می رسد هنوز فضای لازم آن گونه که باید و شاید به وجود نیامده است. به گونه ای که به عقیده بسیاری اگر می‌خواهیم در حوزه هایی همچون علوم انسانی رشد چشمگیری داشته باشیم باید فضای بیشتری برای پژوهش دراین زمینه ایجاد کنیم .هر چند که این پژوهشها باید با ساختاری مشخص وکاملا تبیین شده همراه گردد تا از اتلاف منابع مالی وانسانی جلوگیری شود ومقصود مورد نظر، تحقق یابد.

دراین بین دوسال پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی در زمینه پژوهش فرمودند: فضاي عمومي کشور بايستي فضاي ترويج، توليد، گسترش و تحقيق علم و پرورش عالم و محقق باشد و نسل امروز ايراني توانايي و امکانات برنامه‌ريزي جهت پيشرفت در علم و تحقيق و اجراي آن را دارد.همچنین ایشان با اشاره به آسیبهای بحث پژوهش به این موضوع اشاره داشتند که تحقیق ضد تقلید است و در واقع با این گفته باز هم بر ضرورت پژوهش برای تولید علم بومی، تاکید کردند.

از سوی دیگر علی رغم توجه به امر پژوهش در چند سال اخیر هنوز آن گونه که باید زیر ساختهای لازم به وجود نیامده است.به گونه ای که هنوز در بسیاری از دانشگاههای کشور دانشجویان به گونه ای آموزش نمی‌یابند که درآینده توانایی کار پژوهشی آن چنانی داشته باشند که این مسئله هم به ضرر تولید کشور خواهد بود وهم به معظل بیکاری خواهد افزود.

لزوم علاقه به رشته وارتباط با پژوهشکده

دکتر قربانعلی قربانزاده؛ استاد دانشگاه -دراین زمینه بر لزوم تربیت دانشجویان با روحیه پژوهش محوری وپژوهش‌گری تاکید می ‌کند و بر این باور است که لازمه تقویت این موضوع، ارتباط مستقیم بین پژوهشکده ها و محیط دانشگاهی می باشد.این استاد دانشگاه همچنین براین باور است که باید پژوهشکده‌های بیشتری به وجود آید تا دانشجویان با توجه به ظرفیتهای خود جذب این مکانها شوند و در آنجا از پتانسلیهای خود استفاده کنند .هر چند که به تعبیر او برای تحقق این مسئله، اساتید باید آموزشهای لازم را به آنان در دوران تحصیلی کارشناسی بدهند تا دانشجویان چهارچوب لازم برای تحقیق وپژوهش را از همان دوران ابتدای تحصیل در دانشگاه به دست آورند. چرا که تنها در این صورت است که دانشجویان می‌توانند از همان دوران ورود به دانشگاه به عرصه پژوهش وتحقیق وارد شوند و از خلاقیتها و استعدادهای خود در این زمینه استفاده کنند.از سوی دیگر نباید این موضوع را هم فراموش کرد که ارتباط دانشگاه وصنعت می تواند کمک شایانی به انگیزه های دانشجویان وکاربردی بودن پژوهشهای آنان داشته باشد.

همچنین این استاد دانشگاه به اهمیت علاقه دانشجویان به رشته تحصیلی خود اشاره می کند و می‌گوید: باید شرایطی فراهم شود که دانشجویان در رشته های مورد علاقه خود مشغول به تحصیل شوند چرا که دراین صورت است که آنها میل به پژوهش و نوآوری دارند. در واقع یکی از ارکان پژوهش انگیزه است و به همین علت اگر علاقه ای وجود نداشته باشد پژوهشی هم درکار نخواهد بود.ضمن اینکه کارپژوهشی زمان بر است و بدون تردید دانشجویی که به رشته اش علاقه چندانی ندارد برای این کار وقت نمی گذارد.

از سوی دیگر به عقیده برخی برای رسیدن به نقطه آرمانی در گام اول پژوهش میزان مطالعه دانشجویان باید بیش از آماری باشد که امروز شاهد آن هستیم.چرا که به هر صورت اگر قرار است دانشجویان امروز، پژوهشگران فردا باشند می بایست از پشتوانه علمی قوی، بهره بگیرند که این پشتوانه علمی جز با مطالعه وپژوهش محقق نخواهد شد.

تولید علم بومی وخود کفایی اطلاعات ،نیاز امروز وفردا

درکنار تمام این مسائل باید توجه داشت که جامعه اسلامی ما نیاز به تحول عظیمی در حوزه تولید علم بومی دارد .چرا که بدون تردید نمی توان با توجه به تولیدات غربی بحث پژوهش وتولید محتوا را تببین نمود؛ به ویژه در حوزه علوم انسانی که در حال حاضر اکثر کتابها وتولیدات ما برگرفته از اندیشمندان غربی است. به عنوان نمونه در حوزه جامعه شناسی و روانشناسی وعلوم سیاسی بخش اعظمی از مطالب علمی دانشجویان ما را نظریات اندیشمندان غربی تشکیل می دهد که این موضوع نمی تواند هیچ کمکی به جامعه آکادمیک ما برای تولید علم بومی کند.

همچنین بحث امکانات و ضرورت وجودی آن از دیگر نکاتی است که همه اساتید دانشگاه روی آن اتفاق نظر دارند به گونه ای که بخشی از این اساتید حتی بر این باورند که در صورت عدم افزایش امکانات در این زمینه، نمی توان انتظار پیشرفت بیشتر از این داشت که این مسئله لزوم توجه مسئولان به این بخش را بیشتر متذکر می شود. در کنار بحث امکانات باید به نیروی انسانی هم توجه داشت و باید به گونه ای عمل شود که دانشجویان که نیروی اصلی کارپژوهش هستند تا حد ممکن بدون دغدغه های مختلف به این امر بپردازند وتولید داشته باشند. دراین میان نباید از این نکته چشم پوشی کرد که تمرکز بر ایجاد آرامش برای نیروی انسانی و هزینه کردن در این راه در آینده نه چندان دور به نفع کل جامعه خواهد بود،چرا که دنیای آینده، عرصه پژوهش در همه حوزه هاست و کشوری که در این زمینه نتواند حرفی برای گفتن داشته باشد به مشکل زیادی برخورد خواهد کرد. یکی از این مشکلات بحران اطلاعات است که این مسئله با روز افزون شدن فشارها و تحریمها برای ما اهمیت بیشتری پیدا می کند. بدون تردید تحریم اطلاعات و تولیدات علمی همیشه در دستور کشورهای غربی بوده است و درآینده نه چندان دور این موضوع تشدید خواهد شد که دراین صورت مابیش از گذشته به تولید علم بومی وخود کفایی در زمینه های علمی نیاز خواهیم شد که این موضوع چاره ای جز سرمایه گذاری در عرصه پژوهش از حالا ندارد.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا